Jaap Zwart houdt de traditie in stand

Van onze redacteur Tineke Smits

23-01-15

Jaap Zwart staat in de lijn van de bekende Zwart-organisten. Als derde generatie wil hij die traditie in ere houden, maar: "Een traditie houd je alleen in stand door hem levend te houden."

In het diepe

Als zijn vader vroeger piano speelde, kroop Jaap Zwart uit bed en ging hij bovenaan de trap zitten luisteren. Al vroeg werd hij gegrepen door het orgel en de orgelmuziek. Vader Jaap gaf zijn zoon geen les, maar gooide hem voor de leeuwen. "Ik werd in het diepe gegooid, bijvoorbeeld door in te vallen in de kerk of een bepaald stuk een halve toon hoger te spelen. Mijn leraar op het conservatorium, Simon C. Jansen, was de eerste die echt naast me ging zitten om me les te geven. Maar hij zette de lijn van mijn vader wel door, hij zei wel eens: 'Volgende week kan ik niet, maar kun je wel mijn koor komen begeleiden?' Dat is mijn grootse leerschool geweest."

Maandagmiddag, vaste prik

Jaap Zwart heeft zijn grootvader nooit gekend. Wel hoorde hij van verhalen van oudere mensen, die elke maandagmiddag luisterden naar live orgelconcerten van de NCRV, vanuit Rotterdam. Vaste prik. Grootvader Jan Zwart wilde mensen laten genieten van deze muziek. "Mijn grootvader zei altijd: zorg dat je nooit iemand nadoet. Veel organisten volgden zijn stijl na. Maar hij vond het vreselijk als mensen hem na-aapten. Ik ben ook echt een Zwart, dat merk ik in mijn spel. Maar ik heb ook mijn eigen persoonlijkheid ontwikkeld. Als ik een concert geef, probeer ik mezelf telkens weer te laten verrassen door de muziek die ik speel. Het klinkt gek, maar eigen speel ik niet voor het publiek. De muziek staat als een pilaar tussen ons in. En als het me lukt om mezelf te laten verrassen, wie weet lukt dat bij het publiek dan ook wel!"

Dramatische orgelmuziek

Als hommage speelt Zwart dan ook voor de pauze de variaties die grootvader Jan Zwart schreef op Psalm 103. “Als eerbetoon, maar het is ook gewoon een heel goed stuk. Mijn grootvader vertegenwoordigde de calvinistische hoek in zijn tijd. Hij vond dat er geschikte rouwmuziek moest komen voor de protestantse kerk, vandaar dat hij deze ‘sombere muziek’ schreef. Een christelijke dodenmars. Het is een stuk dat echt bij de keel grijpt, heel dramatisch. Daarvóór speel ik variaties op Psalm 8, van Anthon van der Horst. Hij was een tijdgenoot van mijn grootvader, een heel belangrijke organist voor Nederland met een heel eigen, herkenbaar geluid.”

Missie van opa

Het eigen geluid van Jaap Zwart zit ‘m erin dat hij vanuit zichzelf muziek maakt. “Je moet zelf de emoties van de muziek kunnen vertalen. Toch voel ik me erg verwant met de missie van mijn grootvader: mensen laten genieten van orgelmuziek. De muzikale ervaring zit zo diep in onze hersenen… het is erg belangrijk om muziek te beoefenen en te beleven.”

Jaap Zwart is vanavond de dirigent. Een dirigent die niet alleen mensen wil vermaken, maar ook de muziek begrijpelijk wil maken. Net als zijn grootvader.

---