Een interview met het bekende Borodin Quartet

Een interview met het vooraanstaande Borodin Quartet

Van onze redacteur Jan-Willem van Ree

26-11-17

De vier leden van het Borodin Quartet vormen levende muziekgeschiedenis. Niet alleen hebben de vier heren een enorme staat van dienst, ze maken tevens deel uit van een van de oudste strijkkwartetten ter wereld. De eerste generatie strijkers van het Borodin Quartet werkte samen met componist Sjostakovitsj, speelde op de begrafenis van Jozef Stalin en Sergej Prokofjev, en deelde het podium met wereldberoemde musici als Mstislav Rostropovich en Svjatoslav Richter. Stof genoeg voor een interessant gesprek met Igor Naidin, sinds 1996 altviolist van het Borodin Quartet.

Even in Nederland

Het Borodin Quartet is even in Nederland voor een tournee langs de kamermuziekzalen van Amsterdam, Rotterdam en Zwolle. Vanuit het Rotterdamse Marriott Hotel vertelt Igor breeduit over zijn leven als altviolist in een van ‘s werelds meest vooraanstaande strijkkwartetten. De jonge Igor leek min of meer voorbestemd om lid te worden van het Borodin Quartet, evenals cellist Vladimir Balshin. "Als student aan het Conservatorium van Moskou kreeg ik de kans om masterclasses te volgen bij het toen al legendarische Borodin Quartet. Toen ik als 26-jarige auditie deed bij het kwartet, bleek dat ze me al langer in het vizier hadden", lacht Igor met zijn sonore basstem.

Louter hoogtepunten

Inmiddels speelt Igor Naidin al 21 jaar in het Borodin Quartet. Een lange periode waaruit het lastig is hoogtepunten te kiezen, juist omdat er zoveel zijn. Na een bedachtzame stilte antwoordt Igor: "Als ik iets moet kiezen, dan de integrale opname van Beethovens strijkkwartetten. Tussen 2002 en 2004 zetten we ze alle zestien op de plaat. Onze voorgangers hebben deze stukken ook al opgenomen, maar wij vonden het tijd voor een nieuwe opname." Wereldwijd zorgden die opnames voor stormachtige lofuitingen in de muziekpers.

Dmitri Sjostakovitsj

Minstens zo trots is Igor Naidin op de opname van Sjostakovitsj' vijftien strijkkwartetten. "Het is muziek die al heel lang met het Borodin Quartet meegaat. Sterker nog, Sjostakovitsj zelf studeerde zijn muziek met onze voorgangers in." Sindsdien behoort zijn muziek tot het kernrepertoire van het Borodin Quartet. Igor Naidin: "We waren de eersten die zijn muziek in Europa en Nederland uitvoerden. Ook speelden we als eersten cycli van zijn kwartetten, de eerste keer toen hij zijn Elfde Strijkkwartet had voltooid."

Moskou

Die intense samenwerking met een grootheid als Sjostakovitsj was voor het toen nog jonge Borodin Quartet enorm inspirerend. "Die aanwijzingen waren vooral technisch van aard en hadden bijvoorbeeld te maken met het te kiezen tempo. Het zorgde ervoor dat we hier en daar net andere accenten leggen dan andere strijkkwartetten." Wellicht heeft dat te maken met de Moskouse School waaruit zowel Sjostakovitsj als het Borodin Quartet stammen. "Het opmerkelijke aan ons kwartet is dat we allemaal laureaten zijn van het Moskous Conservatorium. Dat was zeker niet de opzet, maar na ruim zeventig jaar wel de uitkomst van ons kwartet", lacht Igor. "Het voordeel is dat je, omdat je uit dezelfde muzikale traditie komt, elkaar direct aanvoelt en zogezegd elkaars taal spreekt." Het is dan ook geen wonder dat de vier leden van het Borodin Quartet naast toegewijde collega’s ook goede vrienden geworden zijn. "Je moet wel, als je met elkaar meer tijd doorbrengt dan met je familie. Maar we hebben daarin een goede balans gevonden."

'Verantwoordelijke democratie'

Die balans is ook van essentieel belang tijdens het repetitieproces. "We zijn een heel democratisch ensemble waarbij we openstaan voor elkaars visies. Als iemand een idee heeft, proberen we het altijd uit en dan blijkt vanzelf of het een goed idee was of niet.' Op de vraag hoe Igor deze werkwijze in twee woorden zou moeten samenvatten, antwoordt hij kordaat: "Verantwoordelijke democratie. Iedere beslissing wordt door ons allemaal onderschreven."

Alexander Borodin

In de Edesche Concertzaal speelt het Borodin Quartet muziek die dicht bij het kwartet ligt. Zo staat het Tweede Strijkkwartet van Alexander Borodin op het programma. Igor Naidin: "Hij is zogezegd onze 'patroonheilige' en in bredere zin de grondlegger van de Russische kamermuziek. Extra bijzonder aan Borodin was dat hij geen musicus was, maar scheikundige. Hij werkte aan de medische militaire academie en schreef in zijn vrije tijd muziek. Daarom is zijn oeuvre klein gebleven, maar wat hij schreef zijn meesterwerken." Over wat er zo goed is aan zijn muziek, vertelt Igor enthousiast: "Het is niet zo dramatisch als bijvoorbeeld bij Beethoven. Je hoort dat Borodin vooral zoekt naar schoonheid van klank en harmonie. Dat merk je vooral in de ‘Notturno’ van zijn Tweede Strijkkwartet, dat het bekendst is geworden."

Pianomuziek voor strijkkwartet

Een ander bijzonder stuk op het programma is Tsjaikovski’s Kinderalbum. Pianomuziek waarbij je je op het eerste gezicht afvraagt of die wel past bij een serieus strijkkwartet. "Deze miniatuurtjes zijn net als de klaviermuziek van Bach kwalitatief erg goed en voor veel pianisten dagelijks brood. Omdat er zo weinig kamermuziek van Tsjaikovski bestaat, besloot onze voormalige eerste violist, Rostislav Dubinsky, er een versie voor strijkkwartet van te maken." Igor haast zich erbij te zeggen dat dit arrangement allesbehalve een kopie is van de pianoversie. "We kiezen bijvoorbeeld andere tempi. Bovendien hoefde Dubinsky geen rekening te houden met de beperking van de tien vingers van de pianist." Dubinsky’s arrangement heeft ook andere strijkkwartetten enthousiast gemaakt. "We zijn niet meer de enigen die deze muziek spelen", lacht Igor. "Ook jonge Russische strijkkwartetten hebben het inmiddels op het repertoire gezet."

Nederland kamermuziekland

Het zijn dus niet de klassieke 'hits' waarmee het Borodin Quartet furore maakt. Voor het Nederlandse publiek maakt dat weinig uit met als bijkomend voordeel dat het Borodin Quartet graag in Nederland komt. "Ik zeg het zonder overdrijving, maar voor ons is het een van de beste landen voor kamermuziek, net als Duitsland. Het publiek luistert aandachtig en staat open voor veel soorten muziek." Behalve in Rotterdam en Amsterdam speelt het Borodin Quartet ook regelmatig buiten de Randstad. Igor Naidin is dan ook blij met de Edesche Concertzaal als nieuw kamermuziekpodium in Nederland. "Ik ben benieuwd wat het publiek van onze stukken vindt. We kijken er naar uit om in Ede te spelen! Maar eerst is vanavond Rotterdam aan de beurt..."

---